Polacy w Adelaide przed utworzeniem Federacji
Jednym z następstw II wojny światowej był przyjazd do Południowej Australii około 10 tysięcy Polaków (mieszkających wcześniej w różnych obozach przejściowych na terenie Europy Zachodniej), którzy z wielu powodów nie zdecydowali się na powrót do Kraju.
14 sierpnia 1949 roku nowi emigranci założyli w Adelaide pierwszą swoją organizację. której nadano nazwę: Związek Polaków w Południowej Australii. Jej głównym celem miało być niesienie pomocy polskim emigrantom w różnych aspektach życia, a także koordynacja imprez o charakterze narodowym.
W niedługim czasie – ze Związku Polaków – wyłoniły się nowe niezależne organizacje (oświatowe, sportowe, kombatanckie, kulturalne i inne). Szeroka gama różnorodnej działalności organizacyjnej świadczyła o istnieniu olbrzymiej aktywności wśród polskiej grupy etnicznej. Ta różnorodność organizacyjna miała w następnych latach także negatywną stronę. Dochodziło czasem do rywalizacji pomiędzy poszczególnymi organizacjami, zwłaszcza podczas wizyt ważnych osobistości lub obchodów polskich rocznic narodowych.
Wśród grupy najbardziej aktywnych Polaków pojawiła się wówczas myśl utworzenia ośrodka kierowniczego, wspólnego dla wszystkich istniejących organizacji. Inicjatywa wyszła od najstarszej polskiej organizacji, to jest Związku Polaków w Południowej Australii.
Założenie Federacji i jej charakter
W 1968 roku powołano 4-osobową Komisję Statutową w składzie: dr Andrzej Czechowicz, Krzysztof Balcerak, Stanisław Gotowicz i dr J. Sobolewski. Komisja opracowała Konstytucję, która nadawała Federacji charakter organizacji prawicowej (i niepodległościowej). Federacja Polskich Organizacji w Południowej Australii (FPO) nie uznawała władz PRL w Warszawie za legalny polski rząd i nie utrzymywała z nim żadnych kontaktów. Uznawała natomiast (za legalne władze): Prezydenta RP i Polski Rząd na Wychodźstwie w Londynie.
FPO, założona w 1968 roku, zrzeszała na zasadzie dobrowolności, większość istniejących polskich organizacji w Południowej Australii. Federacja reprezentowała polską społeczność wobec władz australijskich oraz koordynowała lub patronowała wspólnym dla wszystkich Polaków imprezom, a zwłaszcza obchodom ważnych rocznic narodowych. Federacja wspierała polską kulturę na emigracji, tradycje i obyczaje. Stanowiła też (przed 1989 rokiem) formę łącznika pomiędzy naszymi rodakami w Adelaide, a legalnym Rządem RP na Wychodźstwie w Londynie.
Prezesi Federacji Polskich Organizacji w Południowej Australii
Prezesami Federacji w ciągu minionych 45 lat były następujące osoby:
GOTAWICZ STANISłAW (1968 – 1972)
DEMBSKI WłADYSłAW ( 1972 – 1976)
SZCZYGIELSKI ANDRZEJ (1976 – 1994)
PICHETA IZABELLA (1994 – 1995)
GLAPA JÓZEF (1995 – 2003)
BALCERAK KRZYSZTOF (2003 – 2010)
CHAUSTOWSKI RYSZARD (2010 – 2015)
DUDZINSKI EDWARD (2015 – )
Ważne daty w historii Federacji Polskich Organizacji
1968r. – Założenie Federacji Polskich Organizacji w Południowej Australii.
1971r. – Arcybiskup Adelaide J.W. Gleeson przekazał społeczeństwu polskiemu historyczne ruiny Kościółka w Polish Hill River. Kościółek ten wybudowany został w 1871 roku przez pierwszych polskich emigrantów, którzy przyjechali do Południowej Australii w XIX wieku. Federacja jako trustee polskiej społeczności przyjęła w posiadanie kościółek wraz z należącymi do niego 2 akrami ziemi. W 1971 roku został powołany Komitet, pod przewodnictwem Majora M. Wolańskiego, który odbudował ten historyczny kościółek.
1973r. – Ważnym wydarzeniem w Adelaide był przyjazd Księdza Kardynała Karola Wojtyły. Witali go przedstawiciele Federacji z Władysławem Dembskim na czele. W czasie pobytu w Adelaide, Ksiądz Kardynał Karol Wojtyła poświęcił i oficjalnie otworzył Dom Mikołaja Kopernika w Athol Park.
1974r. – Federacja odegrała wiodącą rolę w zorganizowaniu polskiego radia w Adelaide (w ramach Polskiego Komitetu Radiowego).
1975r. – Alfred Urbański, Premier Rządu Polskiego na Wychodźstwie, przyjechał do Południowej Australii. Federacja ściśle współpracowała ze Stanowym Komitetem Przyjęcia Premiera Rzeczypospolitej Polskiej.
1977/1978r. – Z inicjatywy Zarządu krajowego SPK zebrano odpowiednią sumę pieniędzy, za którą zbudowano Pomnik Katyński, usytuowany na przeciwko Centralnego Domu Polskiego w Adelaide. Prezydium Federacji ściśle współpracowało z SPK w dziele budowy i odsłonięcia Pomnika Katyńskiego.
1977r. – W listopadzie 1977 Federacja rozpoczęła wydawanie własnego miesięcznika „Słowo Polskie”. Zadaniem tego czasopisma było informowanie polskiego społeczeństwa o działalności Prezydium Federacji i poszczególnych organizacji członkowskich. „Słowo Polskie” informowało ponadto o rozwoju sytuacji w Kraju oraz o ciekawych wydarzeniach w świecie, ze szczególnym uwzględnieniem Australii.
1981r. – Dzięki inicjatywie Federacji zorganizowano Festiwal Polskiej Kultury i Sztuki w Australii „POL–ART 81”. W skład Komitetu Organizacyjnego weszli przedstawiciele wszystkich większych polskich organizacji w Adelaide.
1981r. – W związku z utworzonym NSZZ Solidarność oraz ważnymi wydarzeniami w Kraju, Federacja powołała do życia Wydział Łączności i Informacji (9 listopada 1981), którego zadaniem było przygotowanie manifestacji, na wypadek represji lub obcej interwencji w Polsce. Dużą aktywność organizacyjną przejawiał wtedy prezes Federacji Andrzej Szczygielski. Był on jednocześnie Delegatem Rządu RP na Południową Australię, a także redaktorem „Słowa Polskiego”.
1981r. – Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego, Federacja zorganizowała trzy duże manifestacje. Wydano oświadczenia i rezolucje potępiające inicjatorów wprowadzenia stanu wojennego oraz sprawców zabicia górników z Kopalni Wujek. Na jednej z tych demonstracji byli obecni (jako zaproszeni goście) przedstawiciele australijskiego Rządu Stanowego.
1981r. – Federacja zawarła (na korzystnych warunkach) umowę z zarządem Southern Cross Homes Inc. Umowa ustalała warunki, na jakich polscy emeryci mogą przebywać, w hostelach należących do tej organizacji. Osiągnięcie tego porozumienia to zasługa Henryka Tomaszewskiego i Alka Ćmielewskiego – czołowych działaczy Federacji.
1981r. – W wyniku dwuletnich starań Henryka Tomaszewskiego, Rząd Federalny przyznał FPO fundusze na zatrudnienie pracownika opieki społecznej. Jako pierwsza stanowisko to objęła Jola Franks, a po jej rezygnacji Barbara Mizgalska.
1982r. – Z inicjatywy Prezydium Federacji, działającego w porozumieniu z Immigration Department, założony został Polski Komitet Sponsorujący. Jego zadaniem było sponsorowanie polskich uchodźców przebywających w obozach na terenie Europy Zachodniej oraz udzielanie pomocy nowoprzybyłym rodakom. Koordynatorem tego Komitetu był Henryk Tomaszewski.
1982r. – Federacja Polskich Organizacji założyła Fundusz Wieczysty FPO. Odsetki od kapitału Funduszu miały być przeznaczane na zabezpieczenie pomocy finansowej różnorakiej działalności Federacji. Jednak w 1983 roku zarejestrowano Fundusz jako samodzielną organizację incorporated.
1982r. – W ramach akcji pomocy Polsce, pod nazwą Help Poland Live, trwała zbiórka pieniędzy (przy dużym zaangażowaniu Federacji). Zebrano Łącznie 45 tysięcy dolarów, które przekazano (różnymi drogami) do Polski na pomoc rodzinom poszkodowanym przez stan wojenny.
1983r. – Przy poparciu Federacji zorganizowano imprezę upamiętniającą 300 rocznicę Odsieczy Wiedeńskiej. Końcowym etapem tych uroczystości była akademia, a po niej wystawienie przez Teatr Ottoway spektaklu pt.: „Odsiecz Wiedeńska”.
1983r. – Prezydium Federacji wsparło, organizujące się w Adelaide Muzeum Imigracji. W Muzeum znajduje się wiele polskich eksponatów. Sprawą „polskiego wkładu” do Muzeum zajmowała się Krystyna Łużna.
1984r. – Do Australii przyjechał premier Polskiego Rządu na Wychodźstwie Kazimierz Sabbat, któremu Federacja oraz polska społeczność w Adelaide przygotowała ciepłe przyjęcie.
1985r. – Grażyna Hyrchel objęła pozycję pracownika opieki społecznej, po pani Barbarze Mizgalskiej, która wyjechała do Canberra.
1985r. – W sierpniu 1985 Prezydium Federacji powołało Komitet Łączności z Seniorami. Jego przewodniczącym został Alek Ćmielewski. Głównym zadaniem Komitetu było koordynowanie i organizowanie działalności opiekuńczej nad polskimi seniorami.
1985r. – 8 listopada 1985 przyjechała do Adelaide dr Wanda Piłsudska, córka pierwszego Naczelnika Państwa Odrodzonej Polski – Marszałka Józefa Piłsudskiego. Koordynatorem tej wizyty na terenie Południowej Australii był prezes Federacji Andrzej Szczygielski. Dr Wanda Piłsudska dokonała odsłonięcia tablicy pamiątkowej w Centralnym Domu Polskim, z okazji 50-tej rocznicy śmierci Marszałka J. Piłsudskiego. Tablicę ufundowała Eudoksja Rakowska.
1986r. – W porozumieniu z prezesem Federacji, ksiądz Mieczysław Kołodziej powołał Południowo Australijski Komitet Spotkania Polaków z Papieżem Janem Pawłem II. Komitet w ogromnej większości składał się z przedstawicieli organizacji wchodzących w skład FPO. Szczególną rolę w organizowaniu pielgrzymki do Melbourne, na spotkanie Ojca Świętego Jana Pawła II z Polakami w dniu 28 listopada 1986 roku odegrał Józef Glapa.
1987r. – Z okazji obchodów 200-lecia Australii, w grudniu 1987 przypłynął do Adelaide, polski żaglowiec „Dar Młodzieży”. Prezydium Federacji realizując wskazania Rady Naczelnej, wydało odezwę do polskiej społeczności w Adelaide, aby witać jak najserdeczniej członków załogi polskiego statku przy jednoczesnym bojkotowaniu wszelkich uroczystości czy spotkań organizowanych (na żaglowcu) z udziałem przedstawicieli ambasady lub konsulatu PRL.
1988r. – Federacja (w oparciu o fundusz z Departamentu Health and Ageing – na podstawie umowy partnerskiej z Port Adelaide Central Mission) postarała się, aby zapewniono Polakom pierwszeństwo w uzyskiwaniu zamieszkania w Domu Opieki (Nursing Home) im. Świętej Teresy w Croydon.
1988r. – Jadwiga Cartwright objęła pozycję pracownika opieki społecznej Federacji – po rezygnacji Małgorzaty Skałban.
1992r. – Federacja dostała od Rządu Federalnego fundusz, który został przekazany na budowę hostelu im. Jana Pawła II w Klemzig. FPO otrzymała jednocześnie zapewnienie, że zainteresowani Polacy będą posiadali pierwszeństwo w uzyskaniu miejsc zamieszkania w tym domu opieki.
2000r. – Federacja Polskich Organizacji zmieniła dotychczasową Konstytucję (zostały wykreślone cele niepodległościowe i zdania o nieuznawaniu władz PRL). W nowej Konstytucji bardziej zaakcentowano funkcję opiekuńczą Federacji nad polskimi seniorami.
2001r. – Dzięki staraniom i operatywności Joli Kozak, Federacja uzyskała subsydia od Rządu Federalnego na uruchomienie programu opieki domowej dla Polskich Seniorów. Początkowo program funkcjonował pod nazwą Community Aged Care Packages (CACP). W 2013 roku zmieniono jego nazwę na Home Care Packages (HCP). Program skierowany jest do osób starszych polskiego pochodzenia wymagających wsparcia i pomocy w kontynuowaniu samodzielnego życia we własnym domu. Pierwszą koordynatorką tego programu została Jola Kozak.
2003r. – Federacja uzyskała fundusz z Departamentu Home and Aged Community Care (HACC) na zorganizowanie usług transportowych dla polskich seniorów w ramach programu The Polish Social Support Service (PSSS), z zadaniem dowożenia starszych Polaków do doktora, na zakupy, na spotkania towarzyskie, itp. Pierwszą koordynatorką tego programu była Grażyna Ścieżka.
2005r. – Za fundusze uzyskane od Rządu Stanowego, Federacja uruchomiła Program Polskich Posiłków dla osób starszych, którzy nie są już w stanie gotować obiadów we własnych domach. Polskie obiady gotowane są w Domu Kopernika, a następnie rozwożone przez woluntariuszy Federacji do miejsca zamieszkania polskich seniorów. W chwili obecnej – w ramach tego programu – jest gotowanych codziennie około 100 obiadów – dla ludzi starszch. Pierwszą koordynatorką tego programu była Grażyna Ścieżka.
2006r. – Federacja zapoczątkowała Program Aktywnych Seniorów (PAS). Fundusze uzyskano z Departament of Families and Communities. W ramach programu prowadzone są zajęcia dla polskich seniorów, które umożliwiają osobom starszym miłe spędzanie czasu w polsko-języcznym gronie. Spotkania zachęcają do aktywnego trybu życia. Wycieczki, dyskusje, sesje informacyjne, zajęcia ruchowe i umysłowe podtrzymują ogólną sprawność i niezależność osób starszych.
Federacja prowadzi działalność opiekuńczą nad polskimi seniorami w oparciu o dotacje otrzymywane od Rządu Stanowego i Federalnego. Ważną rolę odgrywają woluntariusze, którzy własnymi samochodami rozwożą obiady, dowożą starszych Polaków do lekarzy, na zakupy lub też prowadzą z nimi aktywne zajęcia sprawnościowe.